این استان همواره تحت تأثیر باد‌های سرد شمالی و سیبری و بادهای مرطوب دریای سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرار گرفته است. به‌ علاوه، بادهای محلی نیز تحت تأثیر شرایط طبیعی استان از سوی كوهستان‌های بلند و دریاچه‌های ارومیه و خزر به سوی دشت‌ها و جلگه‌ها می‌وزند.

بادهای شرقی: این بادها به زبان محلی «مه یلی» (باد مه) خوانده می‌شوند. بادهای شرقی در تمام فصول سال، از سوی شرق استان می‌وزند. بادی است سرد و مرطوب که غالباً در فصول گرم موجب ریزش باران و در زمستان سبب ریزش برف می‌شود.

بادهای غربی: باد غربی را در محل «آق یلی» (باد سفید) و یا «گرمیج» می‌نامند. این باد برخلاف بادهای شرقی، از غرب استان می‌وزد که در تبخیر و خشکانیدن زمین مؤثر بوده و به دنبال آن حرکت ابرهای باران‌زا شروع شده و منجر به ریزش باران می‌شود. باد غربی رطوبت دریای مدیترانه را با خود به همراه می‌آورد.

بادهای محلی: در نواحی مختلف آذربایجان شرقی، شرایط طبیعی محل، موجب پیدایش بادهای محلی گردیده که مشخصات و ویژگی‌های متفاوتی دارند مانند: مراغه یلی (باد مراغه)، هشتری یلی (باد هشترود)، باد ده روزۀ ملکان، وعده یلی (باد وعده) که در اهر و تبریز می‌وزد، قره یلی (باد سیاه) در سراب، گچی قران یلی (باد بزکش) که در ارتفاعات سهند می‌وزد

قافلان کوه: این کوه در جنوب و جنوب شرقی شهرستان میانه قرار دارد. قافلان کوه در جنوب میانه توسط رود قزل‌اوزن به دو ضلع جدا از هم تقسیم می‌شود. به منظور امتداد راه شوسه و راه‌آهن، در دل این کوه تونل‌های متعددی حفر گردیده که بزرگ‌ترین آن 1100 متر طول دارد و نزدیک روستای آچاچی حفر شده است.

سهند (قوچ گلی داغ): کوه آتشفشان سهند به‌صورت منفرد در مرکز آذربایجان و در 43 کیلومتری جنوب تبریز قامت کشیده که حدود 75 کیلومتر طول دارد و شعب رود قزل‌اوزن از آن سرچشمه می‌گیرند. مخروط آتشفشانی سهند از سه قله که از امتداد یکدیگر قرار گرفته‌اند تشکیل شده که بلندترین آن قله سهند مرکزی به ارتفاع 3710 متر است. عوامل درونی ناشی از آتشفشان، به صورت چشمه‌های معدنی آبگرم در نزدیک آن دیده می‌شود. دامنه‌های سهند تا ارتفاع 2500 متر پوشیده از مراتع طبیعی و گل و ریحان و لاله واژگون است که چراگاه‌های مناسبی برای عشایر و چادرنشینان است.

بزغوش: کوه‌های بزغوش با 3302 متر ارتفاع در 21 کیلومتری جنوب غربی و در قسمت جنوب سبلان قرار دارد (بین میانه و سراب) و با 48 کیلومتر طول، تا حدود دریاچه ارومیه کشیده شده، به قله آتشفشانی سهند ختم می‌شود.

میشو داغ و مورو (مرو) داغ: این کوه‌ها در امتداد ارتفاعات قره‌داغ (در استان اردبیل) و در جنوب و جنوب غربی شهرستان مرند (22 کیلومتری جنوب غربی مرند) و در شمال دریاچه ارومیه در جهت شرقی و غربی کشیده شده و حداکثر ارتفاع آن در علمدار 3155 متر است. گردنه معروف یام، در دامنه شمال شرقی این رشته بر سر راه تبریز- مرند قرار دارد که دامنه‌های آن در تابستان سرسبز و خرم بوده، محل تفریح مردم این ناحیه و در زمستان نیز محل مناسبی برای ورزش‌های زمستانی است. این کوه‌ها در محلی به نام صوفیان توسط ماهورهایی به توده‌های کوهستانی مورو داغ، ارتباط پیدا می‌کند که بلندترین نقطه آن 2210 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

نام آذربایجان از حدود 2400 سال پیش از مشهورترین نام‌های جغرافیایی ایران بود که در هر دوره با حوادث مهم تاریخی توأم بوده است.

در دوران حکومت داریوش سوم، والیِ این ایالت، «آتروپات» یا «آتورپات» نام داشت. پس از شکست داریوش سوم از اسکندر مقدونی، آتورپات از طرفداران اسکندر شد و بر حکومتِ مادِ کوچک باقی ماند. پس از اسکندر مقدونی آتورپات موفق شد دولتی در آن منطقه که بخشی از خاک ماد بود تشکیل دهد که یونانیان در آن نفوذی نداشته و در واقع این منطقه پناهگاهی برای آداب و سنن ایرانی در برابر تمدن و فرهنگ یونانی بود. دولت ماد کوچک سده‌ها برقرار بود و بازماندگان آتورپات بر آن سرزمین فرمانروایی می‌کردند و این سرزمین بعد به نام او «آتورپاتکان» معروف شد و پایتخت آن «کَنزَک» در جنوب تبریز کنونی بوده است. آتورپاتکان به معنی شهر یا سرزمین آذرباد می‌باشد. آتورپاتکان بتدریج تغییر کرد و آذرپادکان شد. چون در زبان مادها حرف «د» پس از «الف» به «ی» تبدیل می‌شده از این رو این واژه به آذرپایگان تبدیل گردید.

(بقیه در ادامه مطلب)